Саламат дем алуу

Дем алуу деген – жашоону билдирет. Адам тамаксыз жана суусуз бир нече күн жашай алат, бирок дем албастан – бир нече мүнөт гана. Мурун – дем алуу жолдорунун баштапкы бөлүгү, денеге аба киргенде коргоочу функцияны аткарат. Мурундун былжыр челинин үстү кирпиктүү эпителий менен капталган, алар дем алуу жолдоруна тунган бөтөн бөлүкчөлөрдү алып чыгуу үчүн кекиртекти көздөй тынымсыз жылып турат. Натыйжада, вирустар, бактериялар жана аллергендер организмден чыгарылып, ошону менен оорунун өнүгүшүнө тоскоол болот. Ошентип күн сайын 15 000 литр аба чыпкаланат.

Эгерде оору пайда болсо, анда биз жагымсыз жыттанып, чүчкүрө баштайбыз. Какырыкты жана чүчкүрүүнү көп санда чыгаруу менен, денебиз айыккан процесстин бир бөлүгү катары дем алуу жолдорубуздан патогендерди тазалайт.

Бул табигый механизмдер аркылуу организм дем алуу жолдорун оорулардан жана бузулуулардан коргойт. Мурун көңдөйүнүн үзгүлтүксүз гигиенасы былжыр челдин нормалдуу иштеши үчүн абдан маанилүү. Өзгөчө эртең менен, алдыдагы күнгө даярданууда жана жатар алдында мурунду тазалоо маанилүү.

Биз төрөлгөндөн баштап эле туура дем алуу жөндөмүнө ээбиз. Дени сак балдар уктап жатканда алардын дем алуусу терең, тынч жана эркин болот. Бирок бул жөндөм убакыттын өтүшү менен жоголуп, чоңдордун дем алуусу көбүнчө тайыз, ыраатсыз жана үзгүлтүккө айланат.

Биз күн сайын болжол менен 22 000 дем алабыз жана дем алуу жолубуз жалпы физикалык абалыбызга таасир этет. Биз стресске кабылганда дем алуубуз тайыз жана тегиз эмес, денедеги бардык процесстер өз ара байланышта болгондуктан, тайыз жана үзгүлтүктүү дем алуу тынчсыздануу жана стресс сезимдерин пайда кылат. Ошондуктан, биз өзүбүздү эркин, тынч жана тең салмактуу сезгибиз келсе, анда биз терең, жайбаракат жана бир калыпта дем алууну үйрөнүшүбүз керек. Ден соолукка байланыштуу көйгөйлөрдөн башка учурларда, туура дем алуу дайыма мурун аркылуу жүргүзүлөт. Көпчүлүк адамдар үчүн аба өпкөнүн орто жана жогорку бөлүктөрүнө гана кирип, өпкөнүн төмөнкү бөлүктөрүнө эч качан жетпейт. Туура дем алуу ашказандан башталат, андан кийин аба өпкөнүн борбордук бөлүгүнөн өтүп, өпкөнүн үстү жагында бүтөт.

Дем алуу – бул кычкылтектин атмосферадан клеткаларга жана көмүр кычкыл газынын клеткалардан атмосферага өтүүсүнөн да көп нерсени билдирет. Дем алуу – коопсуз жана натыйжалуу машыгуунун негизи болуп саналат. Туура дем алуу өзүңүздү эркин, тең салмактуу жана бактылуу сезүүгө жардам берет.

Тамактын жана ооздун ден соолугу

Ооз көңдөйү жана тамак аймагы сиңирүү системасынын баштапкы бөлүгүн түзөт. Алар ошондой эле дем алуу жолдорунун бир бөлүгү болуп саналат.

Ооздун кургак болуу сезими ооздогу шилекейдин жетишсиздигинен пайда болот. Бул сезим көбүнчө мурундун бүтүшү менен ооз аркылуу дем алуудан келип чыгат жана тамак ооруга алып келиши мүмкүн. Кургак шилекей бездеринин иштешинин бузулушунан да болушу мүмкүн.

Ооздон чыккан жагымсыз жыт – сүйлөшүүдө олуттуу көйгөйдү жаратат. Көбүнчө тиштердин ортосундагы тамак калдыктары, тилдеги эпителий клеткаларынын өлүшү, ооздун гигиенасынын начар абалы жана шилекейдин жетишсиздиги себепчи. Чылым чегүү, алкоголь ичимдиктерин же ачуу тамактарды ичүү абалды начарлатышы мүмкүн.

Тамактын оорушу фарингит же тонзиллиттен улам болушу мүмкүн. Курч сезгенүүнүн негизги симптому тамактын оорушу болуп саналат, ал жутканда күчөйт жана бактериялар же вирустар менен козголот. Өнөкөт сезгенүү оорусунда азыраак кармайт, бирок мындай абал узакка созулат жана көбүнчө кургак жөтөл менен коштолот. Бул көбүнчө мурундун өнөкөт бүтүшү, кургак аба, чаңдын таасири же кошуна органдардын, мисалы, мурун кобулдардын сезгениши менен шартталган.

Ооз көңдөйүнүн сезгениши ысык же катуу тамакты жегендин натыйжасында термикалык же механикалык дүүлүктүргүчтөр, ошондой эле оору козгогучтар – бактериялар же вирустар менен шартталышы мүмкүн. Күйүү сезими, шилекейдин чыгышынын көбөйүшү, былжыр челдеги исиркектер же майда жаралар – адатта, мындай сезгенүүлөрдө пайда болгон симптомдордун айрымдары болуп саналат.

Кулактын гигиенасы

Тышкы угуу каналы абдан маанилүү коргоочу ролду ойнойт. Өткөөлдүн ичиндеги аба жылууланып, ортоңку кулакты аба табы кескин өзгөрүшүнөн коргойт. Майда түкчөлөр, сезгич тери жана комплекстүү түзүлүш кулак каналына чоочун заттардын киришине тоскоол болот. Бездер кулак каналынын терисин жаап, коргоочу кызматты аткарган кулактын кулкунун бөлүп чыгарышат. Кулак каналынан чыккан кулактын кулкуну сары күрөң түскө ээ болгондуктан адамдын көзүнө жагымсыз. Кулак кулкунун кебез менен алып салганда, кулак каналына тереңирээк түртүлүп, анын бүтөлүшүнө алып келет.

Чаңдуу чөйрөдө иштеген адамдар, угуу аппаратын тагынган адамдар, кары-картаңдар жана балдар көбүнчө кум, топурак же чаңда ойногондуктан бул жагымсыз абалга өзгөчө кабылышат.

Деңиз суусунун изотоникалык эритмеси кулкундун пайда болуу ыктымалдыгын азайтат жана кулак каналынын сезгич терисине зыян келтирбестен алып салууну жеңилдетет. Ошондуктан, күнүмдүк кулак гигиенасы үчүн сунуш кылынышы мүмкүн.

Ымыркайлар жана балдар

Балдардын оозу менен дем ала албагандыктан мурундун бүтүшү кыйынчылык жаратат. Балдар маал-маалы менен мурдун тазалоо үчүн рефлексивдүү чүчкүрүшү мүмкүн, бирок мурун бүтүп калса, бул жетишсиз. Туура дем алуу баланын өсүшү жана физикалык өнүгүүсү үчүн, ошондой эле анын жакшы тамактануусу жана тынч, толук уйкусу үчүн маанилүү, ошондуктан ымыркайлар үчүн күнүмдүк мурундун гигиенасы өзгөчө маанилүү.

Жашоонун биринчи айларында бала мурдун кантип үйлөгөндү билбейт, андыктан гигиеналык процедуралар боюнча ата-эненин жардамы 4-5 жашка чейин талап кылынат. Балаңызды мурдун бошотууну үйрөтүүдө анын мурдун кагаз салфетка менен жаап, бир таноосун чымчып, оозун жаап, мурдунан бошотуп чыгарууну сураныңыз. Башка мурун таноосун жаап, процедураны кайталаңыз. Мурдуңузду үзгүлтүксүз тазалоо маанилүү – жок дегенде ар бир эртең менен жана кечинде. Балаңызга кичинекейинен мурундун гигиенасын туура үйрөтүү дем алуу органдарынын ооруларын азайтат.

Алдын алуу

Биз булганган экологиялык чөйрөдө жашайбыз. Өнөр жай жана транспорт абаны булгап, чоң шаарларды түтүн булут каптап калат. Окумуштуулар аллергиялык жана башка респиратордук оорулардын олуттуу өсүшүн белгилешет.

Кондиционери же борбордук жылытуусу бар жабык жайлардагы аба кургак, бул дем алуу кыйынчылыгына алып келиши мүмкүн. Кургак мурун вирустарга жана бактерияларга көбүрөөк кабылат, анткени мурундун былжыр челинин табигый коргонуу механизмдери бузулат. Чылым чеккендер эң чоң коркунучта!

Изотоникалык мурун спрейлерин үзгүлтүксүз колдонуу мурундун былжыр челинин нормалдуу физиологиялык абалын жана мурун көңдөйүнөн бөтөн бөлүкчөлөрдү жана патогендерди чыгаруунун табигый процесстерин сактоого жардам берет, ошону менен жогорку дем алуу жолдорунун инфекцияларынын пайда болуу коркунучун азайтат.

References

1. Munkholm et al. Mucociliary clearance: pathophysiological aspects. Clin Physiol Funct Imaging (2014) 34, pp171–177
2. Addey et al. Incidence, causes, severity and treatment of throat discomfort: a four-region online questionnaire survey. BMC Ear, Nose and Throat Disorders 2012, 12:9
3. Chirico et al. Nasal congestion in infants and children: a Literature review on efficacy and safety of non-pharmacological treatments. Minerva Pediatr. 2014;66:549-57
4. Coates et al. Nasal Obstruction in the Neonate and Infant. cpj.sagepub.com Florida International Univ. 2015